Thu ciaptehna file. MIMAL A HI ZONG IN / KI PAWL NA KHAT PEUH A HI ZONG IN KUA MAH DEM NA LEH LANG PAN NA CIH BANG HI LO IN KEI MA NOTE BOOK / MEMORY / FILE BEK A HI HI.
Damdam maw
Nong hawh manin lungdam mahmah hi.
Sunday, 27 October 2013
Sunday, 20 October 2013
A Man with 4 wives
There was a man with four wives. He loved his fourth wife the most and took a great care of her and gave her the best.
He also loved his third wife and always wanted to show her off to his friends. However, he was always had a fear that she might runaway with some other man.
He loved his second wife too. Whenever he faced some problems, he always turned to his second wife and she would always help him out.
He did not love his first wife though she loved him deeply, was very loyal to him and took great care of him. One day the man fell very ill and knew that he is going to die soon.
He told himself, "I have four wives with me. I will take one of them along with me when I die to keep company in my death."
Thus, he asked the fourth wife to die along with him and keep company. "No way!" she replied and walked away without another word.
He asked his third wife. She said "Life is so good over here. I'm going to remarry when you die".
He then asked his second wife. She said "I'm Sorry. I can't help you this time around. At the most I can only accompany you till your grave."
By now his heart sank and he turned cold.
Then a voice called out: "I'll leave with you. I'll follow you no matter where you go."
The man looked up and there was his first wife. She was so skinny, almost like she suffered from malnutrition. Greatly grieved, the man said, "I should have taken much better care of you while I could have!"
Actually, we all have four wives in our lives.
1. The fourth wife is our body. No matter how much time and effort we lavish in making it look good, it'll leave us when we die.
2. The third wife is our possession, status and wealth. When we die, they go to others.
3. The second wife is our family and friends. No matter how close they had been there for us when we're alive, the furthest they can stay by us is up to the grave.
4. The first wife is our soul, neglected in our pursuit of material wealth and pleasure. It is actually the only thing that follows us wherever we go.
from
General Knowledge for all ( Facebook post)
..............
LIFE
If you have
Food in your fridge,
Clothes on your body,
A roof over your head and
A place 2 sleep,
You're richer than 75% of the entire world.
.....
If you have
Money in your wallet,
A little change,
And Can go anywhere you want
You are among the top 18% of the world's wealthy
people.
..
If you are alive today with more health than illness,
You are more blessed than the million people
who will not survive this week and die.
..
If you can actually 'READ' this message
and understand it,
You are more fortunate than the 3 billion people in the
world who cannot see,
cannot read or suffer mental retardation.
..
Life is not about complaining pain and sorrows.
It's about a thousand other reasons to Thank our
Creator!!! Happy Living
.............
Founders..
1. Google: Larry Page & Sergey Brin
2. Facebook: Mark Zuckerberg
3. Yahoo: David Filo & Jerry Yang
4. Twitter: Jack Dorsey & Dick Costolo
5. Internet: Tim Berners Lee
6. Email: Shiva Ayyadurai
7. Gtalk: Richard Wah kan
8. Whats up: Laurel Kirtz
9. Hotmail: Sabeer Bhatia
10. Wikipedia: Jimmy Wales
11. You tube: Steve Chen, Chad Hurley & Jawed Karim
12. Myspace: Chris Dewolfe & Tom Anderson
13. Skype: Niklas Zennstrom,JanusFriis & Reid Hoffman
14. Mozilla Firefox: Dave Hyatt & Blake Ross
15. Blogger: Evan williams
Saturday, 19 October 2013
Saturday, 12 October 2013
Tuaci veva tuankei veh aw
1. A melhoih khempeuh ithuai tuanlo hi.
2. A melsia khempeuh zong muhdah huai tuanlo hi.
3. A siam khempeuh zong pimuh huai tuanlo hi.
4. A siamlo khempeuh zong etneu huai tuanlo hi.
5. A minthang khempeuh zong zahtak huai tuanlo hi.
6. A minthang lo khempeuh zong neuet huai tuanlo hi.
7. A nuihmai khempeuh zong dik kim tuanlo hi.
8. A maigum khempeuh zong gilo khin tuanlo hi.
9. A siam khempeuh in sia sem khin tuanlo.
10. Makai a sem khempeuh a kicing hi khin tuanlo.
11. A kicing khempeuh in zong makai sem khin tuanlo.
12. Sum tha-lawh khempeuh sum hau kim khin tuanlo.
13. Sum tha-lawh lo khempeuh a zawng hi khin tuanlo.
14. Kam ngaih (awsang) khempeuh a gilo hi-khin tuanlo.
15. Aw neel khempeuh zong a dik hi khin tuanlo.
16. Hong ngai mahmah ten hongit khin tuan lo.
17. Hong it mahmah ten mun khempeuh ah hong ngai khin tuanlo.
18. A kisam khempeuh kinei kim khin tuanlo.
19. I neih khempeuh zong a kisam hi-kim khin tuanlo.
20. I sin khempeuh zong a kizang thei hi-kim tuanlo.
21. I zat thei khempeuh zong i sin hi-khin tuanlo.
22. A hau khempauh in sum zang ngam ziahziah tuanlo.
23. Sum a zang ziahziah te zong ahau hi khin tuanlo.
24. A sem khempeuh zong thaman ngah hi kim khin tuanlo.
25. Thaman ngahlo te zong a semlo hi kim khin tuanlo.
26. A limtuak khempeuh zong lim taktak kim khin tuanlo.
27. A limtuak lo khempeuh zong a limlo hi khin tuanlo.
Zomi Khuado Pawi Thu
WRITTEN BY J. THANG LIAN PAU
Khuado Pawi thu ka gelh hangin, kei zong Khuado thu a tel, i khanglui ngeina sungah a khangkhia leh a kidiah ngei ka hi kei hi. Tua ahih manin hih khuado thu kong gelhkhiat zong mi tuamtuamte' gelh ka kaihkhop hi lelin, a thu a kicin khit loh ding baanah mi tuamtuamte theih dan tawh zong kibang khin lo kha ding hi. Ahi zong Khuado pawi thu kigelh teng lakah kim pen ding hi. Sia Gin Za Go in Zolai Sim Bu Kum Sawmngiat Cinna (1913-1993) Souvenir sunga Khuado Pawi Thu a gelhna-ah hih bangin pan hi:
"Tedim gam sungah Khuado a kizat ciat hangin, lasak a kipan gamtatnate kibang kim lo hi. Bang hang hiam cih leh, omna mun kikhat lo ahih mah bangin i omna mun tawh kituakin gam min, khua min, lui minte tampi-in phui- sam, lasak leh gamtatna-ah kizang ciat hi. A kibang lo neng neng a om hangin, "Khuado ngeina kician om lo hi, ci-a ngaihsut ding hi lo hi. Khuado thu i gen a kibat kim lohna zong a thupit mahmahna hi zaw hi, ci-in ngaihsut ciat ding ka deih hi."
KHENPI - I
1. THU MAKAI
Khuado pawi i cih pen Zomite pawi neih thupi pen leh lim zat pen ahi hi. Hih pawi pen tuuk annlak khit ciang kibawl hi. Hih Khuado pawi bawl hun leh Vaite pawipi ‘Diwali Puja' leh Kawlte pawipi ‘Mithuun Puai' bawl hun kituak a, Khuado pawi i bawlzia tawh kibat mahmahna nei-in mei kide tek hi. Kawl leh Vai ten ‘Khuaimeivak' de in, Zomite in ‘Meilah' i de hi. Hih panin Zomite pen minampite mah banga ngeina zia leh tong kicing a nei i hih lam kilang mahmah hi.
Tua banga ngeina zia leh tong kicing a nei minam picing kihi napi in, minam picing hong hisak I minam pawipi Khuado I neihna natawm a thei lo tampi ki-om ding hi. Minam Pau, lai, ngeina, pawi leh khanglui vante kician a nei lote minam picing kici thei lo ahih manin a it lo, a keem lo, a puah lote minam khangto suak ngei lo hi. Tua ahih manin Khangthak Zomite phawnna ding deihna tawh Khuado pawi thu kong kaikhawm ahi hi.
2. A KHIATNA
Zo pau-ah 'KHUA' cih in khiatna nam tuamtuam nei hi. Pasian genna in ‘Khuavak’ kizangin, Dawite genna in ‘khuazing’ kizang hi. ‘DO’ I cih in zong khiatna nam tuamtuam mah nei-in, a sia lam leh a hoih lamin kizangkhawm thei hi. I it I ngaih hong zin hong lengla a om ciangin zin do, lengla do ci-in ‘Do’ zatna mun om mah bangin, hong bawlsia thei dawi leh gaalte I sim ciangin zong ‘Do’ ci-in zatna mun mah om veve hi. Zomite in ‘PAWI’ I cih pen Mikangte in 'Festival/Feast,’ ci-in, Kawlte in ‘Puai' ci-in, Vaite in ‘Puja’ ci-in leh Mizote in ‘Kuut’ ci uh hi.
Hih thute panin Khuado pawi pen thupha hong guan Pasian dona, lungdam kohna leh thupha ngetna pawi hi-in; A lang khat lamah hong bawlsia thei dawi leh kaute lak pan kisiansuahna dinga dawi leh kaute hawlkhia-a dona pawi ahi hi.
3. A KIPATNA
Zo taangthu suite leh thugelh masate in Khuado Pawi pen Ciimnuai Innpipa Pu Tuah Ciang hun lai pek panin lim takin kizang khin dingin tuat uh hi. Bang hang hiam cih leh, Pu Tuah Ciang pen Zo ngeina zia leh tong a geelkhiapipa in kingaihsun ahih man hi. Tua ahih manin Khuado Pawi I neih zawh pen kum za guk peuhmah sawt khin ding hi. Khuado pawi pen khangthak ngeina zui-in Manipur gamah Tedim Chin Cultural Club makaihna tawh October 11, 1969 kumin Taang-nuam khua-ah zat kipanin, Mizoramah Zomi Society makaihna tawh November 12, 1994 kumin Sairang, Tlawng lui-ah kizang hi. Tuipi gaalkaai Zomi ten Singapore Zomi Innkuante makaihna tawh 1995 kum panin Singapore khuapi-ah 'Leitung Bup Zomi Khuado Pawi' min vawhin zat hong kipan toin, tu ciangin leitung bupa Zomite omna peuhmah kizang kawikawi ta hi.
4. A ZAT HUN
Khuado pawi in “NI” nei loin a hun bek nei hi. Ahi zongin a hun pen kum sim September leh October kha sung hi hamtang hi. Bang hang cih leh, Khuado pawi pen tuuk ann lak khit cianga kibawl hi a, kum khat leh kum khat, khaw khat leh khaw khat, annlak hun a kigual lianlian theih loh baanah, khaw sungah mipite om kim lai paanga a kibawl ngeina ahih manin leh khawhun hoih hun (khapi taan hun) a kipaan ngeina ahih manin Khuado pawi “Ni” ding kiciangtan khol thei lo hi. Ahi zongin khuado ni ding leh vai khempeuh taangpi tawh kisai ahih manin hausa leh upate mah in a geel loh phamawh hi. Upate in a tunga I gen kal sungin ni khat seh phot uh hi. Bang hang hiam cih leh khualzin gamvakte tua sungin hong tung kim thei le cih deihna hi.
Lam khat panin Aizawl dan khawnga khuapite-ah Khuado pawi ni ding kician khat seha kipsak pen a kilawm lahna om tuan lo ding hi. Bang hang hiam cih leh, khamtung nuntaak ngeina dana annlak cih bang om lo hi. Tua ahih mah bangin Mizoramah Zomi Cultural Society in 1998 kum panin Khuado ni dingin September 25 ni sehin kipsak hi. Manipur Zomite in bel October 2 ni seh uh hi. A hang in, October 2 ni pen India makaipipa Mahatma Gandhi pianni phawkna ni holiday hi-in mi kim hun awng neih ni khat ahih man hi. Hun khat ciangin leitung bup Zomite in a ni kituakin khuado pawi I zat hun hong tung lai ding hi.
5. A TUUNKHAWM TENG
Khuado pawi pen I Zo pawi thupi pen leh lim zat pen ahih mah bangin hihna, ngimna, deihna tuamtuam tawh a kidim, a nuaia bangin tuunkhawm tampi a nei ahi hi:
5.1 Kum Khen Pawi: Zolai sim bu sungah “K, Khuado pawi - Kum khen pawi” ci-a a kisin mah bangin Khuado pawi pen Zomite kum khenna hunpi khat ahi hi. Hih pen a kitelna dingin khanglui ten “ la I cih pen thu hi,” a cih bangin Khuado pawi-a kisa la dawng khat en sai le hang:
(A)
Kum kikhen e, solkha dang e,
Ziin in a vang khua zong hen aw;
(B)
Ziin in a vang khua zong hen aw,
Sian sung tui bang siang hen aw.
(A)
Tu kawl tawi kum khua I khen a,
Ningzu khum leh aisa aw e,
(B)
Ningzu khum leh aisa aw e,
Khan kum sawt ciam lai leng e
Hih la in Khuado pawi pen Zo kum lui leh kum thak khenna a hih lam kiciansak hi. Tuhun ciangin Mikang hun khenzia 'Gregorian Calendar' zui-in kum lui beina December 31 ni leh kum thak kaina January ni 1 ni dan I zuih zenzen hang Zo kum lui leh kum thak khenna pen Khuado ahi hi.
5.2 Annlak Pawi: Khuado pawi pen Annlak Pawi zong kici thei hi. Bang hang hiam cih leh Khuado pawi pen tuuk annlak khit bek cianga a kibawl leh tua ann thak khai thakte muanga a kibawl hi a, kum khat sung tawntung I khawh I ciinnate pana hong piang thupha khai leh ann tuamtuam aihna leh tuate hong pia, hong siam pasian tungah lungdam kohna in a kizang pawi ahi hi.
5.3 Khuailak Pawi: Khuado pawi cianga a min thang mahmah khat pen Khuailakna hi. Khuado khuailak i cih ciangin a kimawk lak hi loin, khuaibu (khuaipheng) panin hong tung ding kum pen kum hoih ding maw, sia ding; kicidam ding maw, kina ding cihte theihnopna-a aisanna in a kizang ahi hi. khuaibu leh a note omzia panin kum thak sunga mabaan ding kithei thei ci-in khangluite in ngaihsun uh hi.
5.4 Meidet Pawi: Khuado pawi a vaamsakpi pen meidetna ahi hi. Khuado ni masa pen meilah lak ni-in kizangin “Meilah lak ni” a ci zong om hi. Hih meilahte pen pawi sung teng tawntung lim kizat mahmah hi. Dawi leh kaute dona (kaubetna, meidetna) a kipan khawsiam pasian a vaak tawh donna in zong a kizang, a kitangsak, a kivaak zihziah ahih manin khuado pen Meidet pawi zong cih theih hi.
5.5 Siansuah Pawi: Khuado pawi pen siansuah pawi zong ahi hi. I pu I pate in mihingte a nasak, a sisak leh mihingte tunga tuahsiatna tuamtuam a tungsak pen dawi leh kaute gawh uh hi. Tua dawi leh kaute tawh a teengkhawm hi dingin kingaihsun lai uh hi. Khuado cianga 'Kaubetna' leh 'Meidetna' in a ngiimpi pen zong mihingte a bawlsia dawi leh kaute notkhia-a innsung, khuasung, gamsung siansuah ahi hi.
KHENPI - II
1. THU MAKAI
Khanglui i pu i pate' ngeina-ah Khuado pawi in ni sagih sung tak awh ngei hi tuak hi. Ahi zongin Khuado pawi tawh kisaia laibu ka etkaakte lakah khuado in ni nga sung a awhsak leh ni thum sung a awhsak om hi. Khat leh khat theih dan, gelh dan kibang khin lo hi. Tua ahih manin hih khuado thu kong kaihkhawmna-ah zong na theihna uh tawh a kituah lohna zong om kha ding hi. Tulai taka i tual biakna a khah nai lote sungah ni thum sung bang kizang pen hi. I gensa mah bangin annseng khit, khapi taan lai tak, khaw sungah mipi kim ta uh ei, cih ciang huasapa in, "khai khai khai, guaite aw, na na ngai tek un, zing cianga kipan khua kido ta ding hi," ci-in tangkopa awngsak hi. Tua ni pen 'Kigin ni,' kici hi.
2. KIGIN NI
Khuado ding pulak ni pen 'Kigin ni,' ‘Meilah Lak Ni,’ ‘Lamsial Ni,’ ahih kei leh 'Vaihawm Ni' kici hi. Hih ni in khuado sunga gamtatdan ding leh a kisam ding teng vaihawmna, kithawina ni cih ding ahi hi. Sing lam, tui lam kisialin tuinaak kihah hi. khuado sunga zat ding vaak ding meilah la dingin khawsung nungak tangval inn lusikin gamlakah kuan uh hi. Lo kuante in kha sam in, "a site kha, a hingte kha na om uh leh hong ciah un, zu leh sa ne ding hi hang," ci-in phuisamin lo buuka suangthu teng sawn puk uh hi. Tua ni-in kaw sungah papite in khuado sunga tum ding phiit bawl hi ta leh, khuado sunga gamtaatzia ding hi ta leh kikumkhawmin, lawmah zu beel luupin tukhawm uh hi.
3. PANSIK NI
Khuado a ni khatna hi in, 'A Pi Ni' ahih kei leh 'Pansik Ni' zong kici hi. Hih ni pen Khuado pawipi ni, gualnop pen ni zong hi in, hih ni-in Sagawhna, Daihawhna, Khuado annkuang uumkhawmna, Kaubetna leh a zan ciangin Khuailaknate kihih hi. Zingsang khawvak phetin Lawmte' kong biangah dawi leh kau dalna in zu kaubeeltung khat tui leihsa, peeng siatsa in kiluup in, a kiangah zasan haal baangsa leh meihol kikoih hi.
3.1 Sagawhna: Khuado pen neihsa, khawhsa, vulhsa teng tawh hih theih zahin kibawlin vok kigo pen hi. Zingsang vaikuan hun ciangin, Lawm papite in a pawl a pawlin vok goin, ni thum sung a khom ding siit tuam pah uh hi. Sa semna-ah sakuang nam nih om in, sasem papite in a vok khawite leh a langte tan ding tuak a khen ma-un amau teng khamkhop ding thuuk masa uh hi. Tua pen 'Sakuang baal neek' kici hi. Vok vulhte leh a langte' hawm pen 'Sakuang Hawm' kici leuleu hi. Sagil bawl kawm, sa sem kawm, zu luup zu dawn kawmin taang ziahziah uh hi. Tua lai takin inn nupite in a inn tek uhah taaksih gaan huan uh hi. Naupangte in khuang leh zam, daktal leh sialki tumin a sisate phawkna in mualte hah siang uh hi.
3.2 Daihawhna: Sate a min phetin a sin a lung, a tuap leh a kalte themno kha tek eukhia-in sawm tangvalte in tua kum sunga misi a nei innkuanpihte puak uh hi. Hih sa sungkuate pen misite a ding a kikoih tuam hi in, sun lam ciangin nupite in zu khaihsa leh taaksih tawh tua sate kengin haanah misite va lui uh hi. Hih pen 'Daihawh' kici hi. A sisa a innkuanpihte' luguh pen sathau zuutzuutin zu leh sa leh taaksih tah uh a, hih pen ‘Si-annsuah’ kici hi. Khua do pen a si leh a hingte kizopna tawpna, kikhakna hunin kingaihsun ahih manin khuado ciangin mi pawl khat lungleeng khawngai-in kapkap mai uh a, la zong hih bangin sa uh hi:
(A) Do na liingliing, do na liingliing e,
Gual in kum khua do na liingliing e;
(B) Gual in kum khua do na liingliing e,
Do haanah naubang va kap ta'ng e.
3.3 Annkuang umna: Daihawhte nupite inn hong tun kik masiah ann kineeksan thei lo hi. Nitaak annkuang uum dingin kikai khawm uh a, mi a kim tak teh, papi a tal taak pen in zu kam khat teepin phihin phuisam hi. Tua khit ciangin, a ban a baanin zu pen gual teep uh a, annkuang sa kuang uumkhawm uh hi. Ann neek khit ciangin i Zo ngeina bangin ki-it, kingaihna, kideihsakzia lahna in sabaak leh sangoi kibaak kengkhangin gualnuam thei mahmah uh hi
3.4 Kaubetna: Khanglui i pu i pate hun lai-in misi a om ciangin a kha pen misi khua-ah pai pah loin, innsung, innnuai, innkuun leh sumtawng teng khawngah khuado masiah thaamcip den dingin ngaihsun uh hi. Tua ahih manin misite a gil uh a kial mahmah ding ngaihsutna tawh misi a om teh kawsah, annkhai, lukhung ann cih bang kilui hamtang hi. Khangluite in misite pen dawite' peh hi, ci-in ngaihsun uh hi Tua ahih manin khuado sunga gilna laina a om lohna dingin dawi leh kaute notkhia-in kau kibeng hi. Ann neekna a man khit uh ciangin kaubet nadingin meilahte sau silselin lim takin tenin a lom a lomin kihencip hi. Kaubet ding ciangin kong sak leh kong khangah meilah taakna ding nahtangkuak kikoih masa phot hi. Hausapa innah pasal teng kikaikhawmin phiit lem uh hi. Tua ciangin inn kimin meilah de ciat uh hi. Tualteekpa (siampipa) in a thau lawnin kaubet hong kipan pah hi. Tualteekpa khit ciangin midangte in beng bei pan hi.
Kaubet pen pasal tangzang khat peuhin khut lang khat lamah meilah lom det kawmin tuga, heiga leh singkhuahbawk khat peuh tawi-in innsungtawng panin inntung innnuai innkawm teng baan satin:
Dawi hang, kau hang, nam hang aw,
Na zun, na ek namsia, na ni na kha ciang ta;
Na zi na ta ten hong lamet zawh sawt ta,
Na khua, na tui zuan in,
ci-in hawkin kiko gamgam hi. Tua banga innkawm teng baan satin innkongbiang a tun ciangin a tuga pen daipua denna in, “A khe buuk, a ngaltaak kha ing ei,” ci-in a meilah ken khen nih suahin, lom khat khang gawlah, lom khat sak gawlah a kuangsa in siatin nusia hi. Hih pen dawite hong lut kik ngam nawn lohna ding ahi hi. Tua kaubengpa pen mi thumin zui-in, khatin khuang, khatin daktal leh khatin thau tawi hi. Kaubet kipat ding ciangin thau khat vei lawnin, inn kongbiang a tun ciangin khatvei lawn kik hi. Inn khempheuhah kau a kibet lai takin tum theih tum mawh teng tumin, thau lawnin kisa ngeingai hi.
3.5 Meidetna: Inn khempeuhah kaubetna a man khit ciangin, sawm tangval tengin gua dawnah meilah siatin a desa in khuang, zam leh daak tawh a honin hausapa inntualah kisutuahin thum vei kiimvial uh hi. Dena kaubetna kammalte mah zangin kizui kawmin awngin kiko damdam uh hi. Tua panin tum theih teng khempeuh tumin a lawhsa kammal teng mah lo kik zelin khuatual (Tualbiakna) ah pai-in thum vei mah kiimvial leuleu uh hi. Hih pen dawi neng kau neng bang neng peuhmah om nawn kei hen a cihna uh ahi hi. Sawm tangvalte khua sung hong lut kik uh ciangin meilah tum baangte hong lutpih kik thei lo uh hi. A hang in, dawi nawhna lamah meilahte natawm niin baangin siangtho nawn lo dingin seh uh ahih man hi. Meilah tum baangte khuanawl sing dawn, phung dawn peuhah siatin nusia uh hi.
Mun khen kahtah tua meilah a tum baang teng kaikhawm uh a, meiphual sat uh hi. A khu a tam theihtheih nangin sawlbawk tawh khuh uh a, meikhu a paikhiatna dingin a laizang mun khat vangsak uh hi. Tua munsan pan meikhu hong zamkhiat ciangin siampipa in-
Sim kum pha hen na cih leh simah kaai in;
Zo kum pha hen na cih leh zo-ah kaai in;
Sim kum kong ngetna hi; zo kum kong ngetna hi;
Miimbeem kong ngetna hi; taangbeem kong ngetna hi;
Cidam kong ngetna hi; ludam kong ngetna hi;
Ludam, lungdam, khan sau kong ngetna hi;
Tu sawn, ta sawn kong ngetna hi;
Khi-awh pha, taubulh pha kong ngetna hi;
Galmang lu, samang lu kong ngetna hi.
ci-in phuisam hi. Meikhu pen khua sung lamah a kaai leh khua sung kicidam ding hi, ci-in khangluimite in upna nei uh hi.
3.6 Khuailakna: Kaubet zawh lamna dianna teng a man ciangin, a kihawisa khuaibu la dingin sawm tangval te kuan uh hi. Tua khuaibu leh a note omzia panin kum thak sungah ann leh tui kham leh kial, nat leh dama kipan tuahsiat tuahphat ding kihilna in ngaihsunin aisanna in a kizang ahi hi. Tua hi a, khuailakna pen kithupi seh mahmah hi.
Khuado khuai lakte pen zu (khuaizu)a nei nam hi loin, no a nei nam, mi a deh thei nam, sing tung ahih kei leh lei sunga a kaai nam- tuunpi, tuunpi malnen, ngaltuun, ngaltheen, khuaimul leh khuaithumte khuaibu (khuaipheng) kila pen hi. Tua ciangin khuailakna-ah zat dingin Khuang khat, sialki khat, daktal a kipua zo zahzah, zubeel peeng siatsa beel khat, khuaisah zu a vekin, phiit bu a kibawl zahzah, naang lukhu kikeng hi. Zan puan ding leh a zing cianga kizepna ding puan a koihcingte zong pua uh hi. Khuailakna a kikeng zu pen 'Khuaisah Zu' kici hi. Zute pen hausapa-a kipan haam upate in beel khat ciat a sik uh, sawm tangval tengin zingsang lama a don, nitaak lama a khaihkholh uh zute hi.
Khuai omna mun a tun uh ciangin khuai pen mei tawh kihal loin a pi teng khut tawh khatkhatin manin, ahih kei leh gua taitep tawh tepin that khin masa uh hi. Khuaipi teng a mat khit uh ciangin khuaibu pen a kua ahih leh to uh a, a pheng ahih leh phelkham uh hi. Khuaibu sungah a pheng dal sawm ciang bang pha thei hi. Tua khuaiphengte lak panin a hoih a limci pen leh a tak pen ciamteh uh hi. Tua banga ciaptehna a bawl khit uh ciangin khuainote tunga saphuaklai banga a pan dildel a paan pen dam takin hawkkhia uh hi. Khuaino zawngkhal khempeuh zong paikhia in, a etlawm lo khempeuh nul siang uh hi. Kum saanna ding khuaibu pen a kisia lo dingin kang takin lakhia uh a, naang lukhu sungah koih uh hi. Hih khuaibu lakhiapa pen tualteekpa in thuneihna a piakpa bek hi thei hi.
4. KHEEKLAH NI
Hih ni pen Khuado ni nihna 'Khelleh Ni' kici hi. Hih ni in khuai tawh ai kisanin, nitaakin annkuang sa kuang ki-uumkhawm leuleu hi.
Zingsang khuavak tuungin khuailate khuaibu tawh inn lam zuanin ciah uh a, khuasungah lut suak loin khawmualah kinga-in khuaibu pen taangpi taangta muh theih dingin singkung tungah koih uh hi. Khawmuala khuailate neek ding dawn ding khawsung pan nungakte in annphel tunsa leh zu va puak uh a, Khuailate in khawmualah khuazaangpi kim ngakna in la tuamtuam- khuai la, mualbawl la, khawmualpi late sa-in lamlam uh hi. Khuazaangpi a tun kim khit ciangin zu kitulh, ann kibaakin nuamsa mahmah uh hi. Tua khit ciangin Tualteekpa in khuaibu sangin khuasung lutpih uh hi.
4.1 Khuai Tawh Aisanna: Khawsung a tun ciangin khuaitawipa mah masa in khuaibu pen Tual biakna mun lam manawhin kipaipih leuleu hi. Tua muna a na ngak upate in, "Sanno na hih leh na kik in, miim leh sawmtaang na hih leh hong lut in," ci-in na kal’ uh a, tua leh khuaitawipa in, "Sanpi, sanno hi keng; miim leh sawmtaang hi'ng" ci-in tua banga thumvei a kikalh a kidawn khit uh ciangin lutsak pan uh hi. (Sanpi, sanno cih pen natpi, natneu cihna hi). Tual a lut khit uh ciangin vial khat kiimkotin hih bangin khuai la sa uh hi:
(A) Ngaltun e, ngalthen a, khuai aw e,
Ka lo paama khuai aw e, sim ngalthen, zo ngalthen,
(B)Nang in kum khua na theia kong dong e,
ningzu a ken dong, aisaa ken dong.
Tua khit ciangin khuaibu pen tualsuang tunga a kiciing mawngkung tungah koih uh hi. Khuaibu tungah khawlu lam, khawtaw lam giitin ciaptehna kibawl a, khuainote paan honsa in koih uh hi. Tua khuaibu pen numei naupang leh nupi naupaaite et kiphal lo hi. Nitaak lam ciangin Upate in khualbu veel uh a, khuaibu sunga khuainote in a a khuhna a paan a na lam kik uh leh miimbeem taang beem a lamlam hi, ci uhin kum kik ciangin ann kihau ding hi, ci-in ngaihsun uh hi. Khuano a si peuh a na om leh kum kik sungah a si a mang om ding hi hang, ci-in khuazaangmite mabaan ding hilkholhna in ngaihsun uh hi. Upate in khuaibu pen sia leh pha leh, mipi lungnop theihna dingin "Khuai Hoih Hi" ci-in pulak pong uh hi.
Ann haute in geelzu a kici pen a beel a beel hong pua-in kiluup zihziah hi. Hih zu pen mai kum cianga ann hauh na’ng phuisamsakna ahih manin a hau nuam peuhpeuhin zu guansa in hong tawi uh hi. Tualteekpa in zu teepin khua lam nga-in phih kawikawi hi. Tua khit ciangin zu pen taangpi taangta in teep thei pan hi. Khuangtumpa in mipite cim dong laampih, la a oihpih khit ciangin mipite a inn ciat uhah ann ne ding kikhen uh hi.
4.2 Geelzu: Geelzu pen taang sawm nih zu ahi hi. Khanglui hun lai-in ann khempeuh lak panin taang a minthangsak pen uh hi. Tuuk tun ciangin tangvalte in mi ann neih zah ciamteh uh a, khuado cianga neek dingin taang sawmnih nei ciang peuhmah geelzu luup dingin gaam pah uh hi. Taang sawmnih a nei lote zong peng(h) thei tuan loin, tangvalte lawh hoih bek khat bawlin, khawtaw panin dong to uh hi. Hun khat khit ciangin taang sawmnih a nei zo haksa ahih manin vaimiim sawmli a nei ciang zong geelzu kiluupsak hi.
5. KHUAISAAKTAN NI
Khuado a ni thumna hi in, ‘Khuaisaak Tan Ni’ a hih kei leh ‘Khuai-aih Ni’ zong kici hi. Hih ni kuamah a pua pial thei loin a sawm ciat uhah om khipkhep uh hi. Khuai pen vok tawh ahi zongin, kel tawh ahi zongin, ak tawh ahi zongin ki-ai thei hi. Kel tawh khuai a aite pen a sih khit uh ciangin a luang bawm ding thote khuai in hung hi ci-in ngaihsun uh ahih manin kel tawh khuai aih ding thupi ngaihsut mahmah uh hi. Nitaak lam ciangin nungak leh tangval lamtual mahah kisutuahin geelzu luupin, la sa in, lam lialiai leuleu uh hi. Hih ni in zong a sawm ciat uhah khuai-aihna sa kuang ann kuang uumkhawmin gualnuam mahmah uh hi.
6. ASIAN NI
Khuado tawpna ni pen ‘A Sian Ni’ kici hi. Mi khempeuh a utna tekah kihawh kiciah thei hi. Geelzu mah zeekcing zo pen ahih manin mipite lamtual mahah kisutuah kik uh a, gualnop nunung pen ni ci-in la sasa-in, lamlamin khat leh khat ki-aamin nuamsa mahmah uh hi. A beisa ni nih ni thum sunga gamtat gualnopzia teng lungsim sungah thaam denin nungak leh tangval lawm kitop, lawm kingaih neihkhiatna pawi bang suak a, aam mahmah uh ahih manin zu leh sa kicinna-ah zanhak kha lai zong om thei hi. Gualnuamin nuam kisa mahmah ta leh zu lah peeng ta, laamlaamna, la oihoihna, tanuk tatsuk tattohnate hangin ci leh sa lah gim ta ahih manin aam laipi mah innlam zuan tekin, Khuado pawi kikhinsan ta hi. Nungak leh tangval bek tham loh, mi kim adingin khuado pen kum khat tawntunga gualnop pen hun ahih manin khuado kaal ding kingaklah thei mahmah hi.
7. THUKHUPNA
Zomite Kumlui leh Kumthak Khenna, kum khat sung tawntung I sep I bawlnate-ah thupha hong guan I biak Pasian kiangah lungdam kohna, mailam ading Thupha ngetna, Siatna hong tun thei Dawi leh Kaute tawh I kipelh na’ng leh eimah-mahah I hoih lohnate tek pana i kisiansuahna ding hun thupi ‘Khuado Pawi’ bawl pen Khristian ngeina leh Pasian deihna tawh kikingkalh lawmlawm lo cih I phawk thak ding deih huai mahmah hi.
Khangthakte in Khuado pawi I zat ciangin, I pu I pate in i khanglui hun lai leh i Zo ngeina tawh kituaka a zat danun kizang thei nawn lo hi. I theih ding thupi-a ka ngaihsun pen Khuado Pawi I zat ciangin Khuado Pawi ‘ a khiatna leh a deihna ngaihsunin, tua leh i khristian biakna leh tuhun tawh kituakin leh I omna mun tek tawh kituakin I zat ding kisam sa ing. Tuhun ciangin Zomite leitung mun tuamtuamah ki-om ta a, ‘Ngeina kician neite - Minam kician’ a hih mah bangin I omna tekah I Zopawite khahsuah loin keemcing in, Zuunin, I thupi bawl ding kisam hi.
Laibu Etkaakte:
1. Ciimnuai Magazine 1994, Yangon
2. Guite Khang Thu, Kalemyo, 1986
3. Khanglui Ngeina, Aizawl, 1999.
4. Zolai Simbu Kum Sawmgiat Cinna, Lamka, 1993.
5. Zolai Sim Bu (Class IV ), Tedim, 1997.
6. Zolawkta Oct. 1999 Issue, Aizawl
WRITTEN BY J. THANG LIAN PAU
Khuado Pawi thu ka gelh hangin, kei zong Khuado thu a tel, i khanglui ngeina sungah a khangkhia leh a kidiah ngei ka hi kei hi. Tua ahih manin hih khuado thu kong gelhkhiat zong mi tuamtuamte' gelh ka kaihkhop hi lelin, a thu a kicin khit loh ding baanah mi tuamtuamte theih dan tawh zong kibang khin lo kha ding hi. Ahi zong Khuado pawi thu kigelh teng lakah kim pen ding hi. Sia Gin Za Go in Zolai Sim Bu Kum Sawmngiat Cinna (1913-1993) Souvenir sunga Khuado Pawi Thu a gelhna-ah hih bangin pan hi:
"Tedim gam sungah Khuado a kizat ciat hangin, lasak a kipan gamtatnate kibang kim lo hi. Bang hang hiam cih leh, omna mun kikhat lo ahih mah bangin i omna mun tawh kituakin gam min, khua min, lui minte tampi-in phui- sam, lasak leh gamtatna-ah kizang ciat hi. A kibang lo neng neng a om hangin, "Khuado ngeina kician om lo hi, ci-a ngaihsut ding hi lo hi. Khuado thu i gen a kibat kim lohna zong a thupit mahmahna hi zaw hi, ci-in ngaihsut ciat ding ka deih hi."
KHENPI - I
1. THU MAKAI
Khuado pawi i cih pen Zomite pawi neih thupi pen leh lim zat pen ahi hi. Hih pawi pen tuuk annlak khit ciang kibawl hi. Hih Khuado pawi bawl hun leh Vaite pawipi ‘Diwali Puja' leh Kawlte pawipi ‘Mithuun Puai' bawl hun kituak a, Khuado pawi i bawlzia tawh kibat mahmahna nei-in mei kide tek hi. Kawl leh Vai ten ‘Khuaimeivak' de in, Zomite in ‘Meilah' i de hi. Hih panin Zomite pen minampite mah banga ngeina zia leh tong kicing a nei i hih lam kilang mahmah hi.
Tua banga ngeina zia leh tong kicing a nei minam picing kihi napi in, minam picing hong hisak I minam pawipi Khuado I neihna natawm a thei lo tampi ki-om ding hi. Minam Pau, lai, ngeina, pawi leh khanglui vante kician a nei lote minam picing kici thei lo ahih manin a it lo, a keem lo, a puah lote minam khangto suak ngei lo hi. Tua ahih manin Khangthak Zomite phawnna ding deihna tawh Khuado pawi thu kong kaikhawm ahi hi.
2. A KHIATNA
Zo pau-ah 'KHUA' cih in khiatna nam tuamtuam nei hi. Pasian genna in ‘Khuavak’ kizangin, Dawite genna in ‘khuazing’ kizang hi. ‘DO’ I cih in zong khiatna nam tuamtuam mah nei-in, a sia lam leh a hoih lamin kizangkhawm thei hi. I it I ngaih hong zin hong lengla a om ciangin zin do, lengla do ci-in ‘Do’ zatna mun om mah bangin, hong bawlsia thei dawi leh gaalte I sim ciangin zong ‘Do’ ci-in zatna mun mah om veve hi. Zomite in ‘PAWI’ I cih pen Mikangte in 'Festival/Feast,’ ci-in, Kawlte in ‘Puai' ci-in, Vaite in ‘Puja’ ci-in leh Mizote in ‘Kuut’ ci uh hi.
Hih thute panin Khuado pawi pen thupha hong guan Pasian dona, lungdam kohna leh thupha ngetna pawi hi-in; A lang khat lamah hong bawlsia thei dawi leh kaute lak pan kisiansuahna dinga dawi leh kaute hawlkhia-a dona pawi ahi hi.
3. A KIPATNA
Zo taangthu suite leh thugelh masate in Khuado Pawi pen Ciimnuai Innpipa Pu Tuah Ciang hun lai pek panin lim takin kizang khin dingin tuat uh hi. Bang hang hiam cih leh, Pu Tuah Ciang pen Zo ngeina zia leh tong a geelkhiapipa in kingaihsun ahih man hi. Tua ahih manin Khuado Pawi I neih zawh pen kum za guk peuhmah sawt khin ding hi. Khuado pawi pen khangthak ngeina zui-in Manipur gamah Tedim Chin Cultural Club makaihna tawh October 11, 1969 kumin Taang-nuam khua-ah zat kipanin, Mizoramah Zomi Society makaihna tawh November 12, 1994 kumin Sairang, Tlawng lui-ah kizang hi. Tuipi gaalkaai Zomi ten Singapore Zomi Innkuante makaihna tawh 1995 kum panin Singapore khuapi-ah 'Leitung Bup Zomi Khuado Pawi' min vawhin zat hong kipan toin, tu ciangin leitung bupa Zomite omna peuhmah kizang kawikawi ta hi.
4. A ZAT HUN
Khuado pawi in “NI” nei loin a hun bek nei hi. Ahi zongin a hun pen kum sim September leh October kha sung hi hamtang hi. Bang hang cih leh, Khuado pawi pen tuuk ann lak khit cianga kibawl hi a, kum khat leh kum khat, khaw khat leh khaw khat, annlak hun a kigual lianlian theih loh baanah, khaw sungah mipite om kim lai paanga a kibawl ngeina ahih manin leh khawhun hoih hun (khapi taan hun) a kipaan ngeina ahih manin Khuado pawi “Ni” ding kiciangtan khol thei lo hi. Ahi zongin khuado ni ding leh vai khempeuh taangpi tawh kisai ahih manin hausa leh upate mah in a geel loh phamawh hi. Upate in a tunga I gen kal sungin ni khat seh phot uh hi. Bang hang hiam cih leh khualzin gamvakte tua sungin hong tung kim thei le cih deihna hi.
Lam khat panin Aizawl dan khawnga khuapite-ah Khuado pawi ni ding kician khat seha kipsak pen a kilawm lahna om tuan lo ding hi. Bang hang hiam cih leh, khamtung nuntaak ngeina dana annlak cih bang om lo hi. Tua ahih mah bangin Mizoramah Zomi Cultural Society in 1998 kum panin Khuado ni dingin September 25 ni sehin kipsak hi. Manipur Zomite in bel October 2 ni seh uh hi. A hang in, October 2 ni pen India makaipipa Mahatma Gandhi pianni phawkna ni holiday hi-in mi kim hun awng neih ni khat ahih man hi. Hun khat ciangin leitung bup Zomite in a ni kituakin khuado pawi I zat hun hong tung lai ding hi.
5. A TUUNKHAWM TENG
Khuado pawi pen I Zo pawi thupi pen leh lim zat pen ahih mah bangin hihna, ngimna, deihna tuamtuam tawh a kidim, a nuaia bangin tuunkhawm tampi a nei ahi hi:
5.1 Kum Khen Pawi: Zolai sim bu sungah “K, Khuado pawi - Kum khen pawi” ci-a a kisin mah bangin Khuado pawi pen Zomite kum khenna hunpi khat ahi hi. Hih pen a kitelna dingin khanglui ten “ la I cih pen thu hi,” a cih bangin Khuado pawi-a kisa la dawng khat en sai le hang:
(A)
Kum kikhen e, solkha dang e,
Ziin in a vang khua zong hen aw;
(B)
Ziin in a vang khua zong hen aw,
Sian sung tui bang siang hen aw.
(A)
Tu kawl tawi kum khua I khen a,
Ningzu khum leh aisa aw e,
(B)
Ningzu khum leh aisa aw e,
Khan kum sawt ciam lai leng e
Hih la in Khuado pawi pen Zo kum lui leh kum thak khenna a hih lam kiciansak hi. Tuhun ciangin Mikang hun khenzia 'Gregorian Calendar' zui-in kum lui beina December 31 ni leh kum thak kaina January ni 1 ni dan I zuih zenzen hang Zo kum lui leh kum thak khenna pen Khuado ahi hi.
5.2 Annlak Pawi: Khuado pawi pen Annlak Pawi zong kici thei hi. Bang hang hiam cih leh Khuado pawi pen tuuk annlak khit bek cianga a kibawl leh tua ann thak khai thakte muanga a kibawl hi a, kum khat sung tawntung I khawh I ciinnate pana hong piang thupha khai leh ann tuamtuam aihna leh tuate hong pia, hong siam pasian tungah lungdam kohna in a kizang pawi ahi hi.
5.3 Khuailak Pawi: Khuado pawi cianga a min thang mahmah khat pen Khuailakna hi. Khuado khuailak i cih ciangin a kimawk lak hi loin, khuaibu (khuaipheng) panin hong tung ding kum pen kum hoih ding maw, sia ding; kicidam ding maw, kina ding cihte theihnopna-a aisanna in a kizang ahi hi. khuaibu leh a note omzia panin kum thak sunga mabaan ding kithei thei ci-in khangluite in ngaihsun uh hi.
5.4 Meidet Pawi: Khuado pawi a vaamsakpi pen meidetna ahi hi. Khuado ni masa pen meilah lak ni-in kizangin “Meilah lak ni” a ci zong om hi. Hih meilahte pen pawi sung teng tawntung lim kizat mahmah hi. Dawi leh kaute dona (kaubetna, meidetna) a kipan khawsiam pasian a vaak tawh donna in zong a kizang, a kitangsak, a kivaak zihziah ahih manin khuado pen Meidet pawi zong cih theih hi.
5.5 Siansuah Pawi: Khuado pawi pen siansuah pawi zong ahi hi. I pu I pate in mihingte a nasak, a sisak leh mihingte tunga tuahsiatna tuamtuam a tungsak pen dawi leh kaute gawh uh hi. Tua dawi leh kaute tawh a teengkhawm hi dingin kingaihsun lai uh hi. Khuado cianga 'Kaubetna' leh 'Meidetna' in a ngiimpi pen zong mihingte a bawlsia dawi leh kaute notkhia-a innsung, khuasung, gamsung siansuah ahi hi.
KHENPI - II
1. THU MAKAI
Khanglui i pu i pate' ngeina-ah Khuado pawi in ni sagih sung tak awh ngei hi tuak hi. Ahi zongin Khuado pawi tawh kisaia laibu ka etkaakte lakah khuado in ni nga sung a awhsak leh ni thum sung a awhsak om hi. Khat leh khat theih dan, gelh dan kibang khin lo hi. Tua ahih manin hih khuado thu kong kaihkhawmna-ah zong na theihna uh tawh a kituah lohna zong om kha ding hi. Tulai taka i tual biakna a khah nai lote sungah ni thum sung bang kizang pen hi. I gensa mah bangin annseng khit, khapi taan lai tak, khaw sungah mipi kim ta uh ei, cih ciang huasapa in, "khai khai khai, guaite aw, na na ngai tek un, zing cianga kipan khua kido ta ding hi," ci-in tangkopa awngsak hi. Tua ni pen 'Kigin ni,' kici hi.
2. KIGIN NI
Khuado ding pulak ni pen 'Kigin ni,' ‘Meilah Lak Ni,’ ‘Lamsial Ni,’ ahih kei leh 'Vaihawm Ni' kici hi. Hih ni in khuado sunga gamtatdan ding leh a kisam ding teng vaihawmna, kithawina ni cih ding ahi hi. Sing lam, tui lam kisialin tuinaak kihah hi. khuado sunga zat ding vaak ding meilah la dingin khawsung nungak tangval inn lusikin gamlakah kuan uh hi. Lo kuante in kha sam in, "a site kha, a hingte kha na om uh leh hong ciah un, zu leh sa ne ding hi hang," ci-in phuisamin lo buuka suangthu teng sawn puk uh hi. Tua ni-in kaw sungah papite in khuado sunga tum ding phiit bawl hi ta leh, khuado sunga gamtaatzia ding hi ta leh kikumkhawmin, lawmah zu beel luupin tukhawm uh hi.
3. PANSIK NI
Khuado a ni khatna hi in, 'A Pi Ni' ahih kei leh 'Pansik Ni' zong kici hi. Hih ni pen Khuado pawipi ni, gualnop pen ni zong hi in, hih ni-in Sagawhna, Daihawhna, Khuado annkuang uumkhawmna, Kaubetna leh a zan ciangin Khuailaknate kihih hi. Zingsang khawvak phetin Lawmte' kong biangah dawi leh kau dalna in zu kaubeeltung khat tui leihsa, peeng siatsa in kiluup in, a kiangah zasan haal baangsa leh meihol kikoih hi.
3.1 Sagawhna: Khuado pen neihsa, khawhsa, vulhsa teng tawh hih theih zahin kibawlin vok kigo pen hi. Zingsang vaikuan hun ciangin, Lawm papite in a pawl a pawlin vok goin, ni thum sung a khom ding siit tuam pah uh hi. Sa semna-ah sakuang nam nih om in, sasem papite in a vok khawite leh a langte tan ding tuak a khen ma-un amau teng khamkhop ding thuuk masa uh hi. Tua pen 'Sakuang baal neek' kici hi. Vok vulhte leh a langte' hawm pen 'Sakuang Hawm' kici leuleu hi. Sagil bawl kawm, sa sem kawm, zu luup zu dawn kawmin taang ziahziah uh hi. Tua lai takin inn nupite in a inn tek uhah taaksih gaan huan uh hi. Naupangte in khuang leh zam, daktal leh sialki tumin a sisate phawkna in mualte hah siang uh hi.
3.2 Daihawhna: Sate a min phetin a sin a lung, a tuap leh a kalte themno kha tek eukhia-in sawm tangvalte in tua kum sunga misi a nei innkuanpihte puak uh hi. Hih sa sungkuate pen misite a ding a kikoih tuam hi in, sun lam ciangin nupite in zu khaihsa leh taaksih tawh tua sate kengin haanah misite va lui uh hi. Hih pen 'Daihawh' kici hi. A sisa a innkuanpihte' luguh pen sathau zuutzuutin zu leh sa leh taaksih tah uh a, hih pen ‘Si-annsuah’ kici hi. Khua do pen a si leh a hingte kizopna tawpna, kikhakna hunin kingaihsun ahih manin khuado ciangin mi pawl khat lungleeng khawngai-in kapkap mai uh a, la zong hih bangin sa uh hi:
(A) Do na liingliing, do na liingliing e,
Gual in kum khua do na liingliing e;
(B) Gual in kum khua do na liingliing e,
Do haanah naubang va kap ta'ng e.
3.3 Annkuang umna: Daihawhte nupite inn hong tun kik masiah ann kineeksan thei lo hi. Nitaak annkuang uum dingin kikai khawm uh a, mi a kim tak teh, papi a tal taak pen in zu kam khat teepin phihin phuisam hi. Tua khit ciangin, a ban a baanin zu pen gual teep uh a, annkuang sa kuang uumkhawm uh hi. Ann neek khit ciangin i Zo ngeina bangin ki-it, kingaihna, kideihsakzia lahna in sabaak leh sangoi kibaak kengkhangin gualnuam thei mahmah uh hi
3.4 Kaubetna: Khanglui i pu i pate hun lai-in misi a om ciangin a kha pen misi khua-ah pai pah loin, innsung, innnuai, innkuun leh sumtawng teng khawngah khuado masiah thaamcip den dingin ngaihsun uh hi. Tua ahih manin misite a gil uh a kial mahmah ding ngaihsutna tawh misi a om teh kawsah, annkhai, lukhung ann cih bang kilui hamtang hi. Khangluite in misite pen dawite' peh hi, ci-in ngaihsun uh hi Tua ahih manin khuado sunga gilna laina a om lohna dingin dawi leh kaute notkhia-in kau kibeng hi. Ann neekna a man khit uh ciangin kaubet nadingin meilahte sau silselin lim takin tenin a lom a lomin kihencip hi. Kaubet ding ciangin kong sak leh kong khangah meilah taakna ding nahtangkuak kikoih masa phot hi. Hausapa innah pasal teng kikaikhawmin phiit lem uh hi. Tua ciangin inn kimin meilah de ciat uh hi. Tualteekpa (siampipa) in a thau lawnin kaubet hong kipan pah hi. Tualteekpa khit ciangin midangte in beng bei pan hi.
Kaubet pen pasal tangzang khat peuhin khut lang khat lamah meilah lom det kawmin tuga, heiga leh singkhuahbawk khat peuh tawi-in innsungtawng panin inntung innnuai innkawm teng baan satin:
Dawi hang, kau hang, nam hang aw,
Na zun, na ek namsia, na ni na kha ciang ta;
Na zi na ta ten hong lamet zawh sawt ta,
Na khua, na tui zuan in,
ci-in hawkin kiko gamgam hi. Tua banga innkawm teng baan satin innkongbiang a tun ciangin a tuga pen daipua denna in, “A khe buuk, a ngaltaak kha ing ei,” ci-in a meilah ken khen nih suahin, lom khat khang gawlah, lom khat sak gawlah a kuangsa in siatin nusia hi. Hih pen dawite hong lut kik ngam nawn lohna ding ahi hi. Tua kaubengpa pen mi thumin zui-in, khatin khuang, khatin daktal leh khatin thau tawi hi. Kaubet kipat ding ciangin thau khat vei lawnin, inn kongbiang a tun ciangin khatvei lawn kik hi. Inn khempheuhah kau a kibet lai takin tum theih tum mawh teng tumin, thau lawnin kisa ngeingai hi.
3.5 Meidetna: Inn khempeuhah kaubetna a man khit ciangin, sawm tangval tengin gua dawnah meilah siatin a desa in khuang, zam leh daak tawh a honin hausapa inntualah kisutuahin thum vei kiimvial uh hi. Dena kaubetna kammalte mah zangin kizui kawmin awngin kiko damdam uh hi. Tua panin tum theih teng khempeuh tumin a lawhsa kammal teng mah lo kik zelin khuatual (Tualbiakna) ah pai-in thum vei mah kiimvial leuleu uh hi. Hih pen dawi neng kau neng bang neng peuhmah om nawn kei hen a cihna uh ahi hi. Sawm tangvalte khua sung hong lut kik uh ciangin meilah tum baangte hong lutpih kik thei lo uh hi. A hang in, dawi nawhna lamah meilahte natawm niin baangin siangtho nawn lo dingin seh uh ahih man hi. Meilah tum baangte khuanawl sing dawn, phung dawn peuhah siatin nusia uh hi.
Mun khen kahtah tua meilah a tum baang teng kaikhawm uh a, meiphual sat uh hi. A khu a tam theihtheih nangin sawlbawk tawh khuh uh a, meikhu a paikhiatna dingin a laizang mun khat vangsak uh hi. Tua munsan pan meikhu hong zamkhiat ciangin siampipa in-
Sim kum pha hen na cih leh simah kaai in;
Zo kum pha hen na cih leh zo-ah kaai in;
Sim kum kong ngetna hi; zo kum kong ngetna hi;
Miimbeem kong ngetna hi; taangbeem kong ngetna hi;
Cidam kong ngetna hi; ludam kong ngetna hi;
Ludam, lungdam, khan sau kong ngetna hi;
Tu sawn, ta sawn kong ngetna hi;
Khi-awh pha, taubulh pha kong ngetna hi;
Galmang lu, samang lu kong ngetna hi.
ci-in phuisam hi. Meikhu pen khua sung lamah a kaai leh khua sung kicidam ding hi, ci-in khangluimite in upna nei uh hi.
3.6 Khuailakna: Kaubet zawh lamna dianna teng a man ciangin, a kihawisa khuaibu la dingin sawm tangval te kuan uh hi. Tua khuaibu leh a note omzia panin kum thak sungah ann leh tui kham leh kial, nat leh dama kipan tuahsiat tuahphat ding kihilna in ngaihsunin aisanna in a kizang ahi hi. Tua hi a, khuailakna pen kithupi seh mahmah hi.
Khuado khuai lakte pen zu (khuaizu)a nei nam hi loin, no a nei nam, mi a deh thei nam, sing tung ahih kei leh lei sunga a kaai nam- tuunpi, tuunpi malnen, ngaltuun, ngaltheen, khuaimul leh khuaithumte khuaibu (khuaipheng) kila pen hi. Tua ciangin khuailakna-ah zat dingin Khuang khat, sialki khat, daktal a kipua zo zahzah, zubeel peeng siatsa beel khat, khuaisah zu a vekin, phiit bu a kibawl zahzah, naang lukhu kikeng hi. Zan puan ding leh a zing cianga kizepna ding puan a koihcingte zong pua uh hi. Khuailakna a kikeng zu pen 'Khuaisah Zu' kici hi. Zute pen hausapa-a kipan haam upate in beel khat ciat a sik uh, sawm tangval tengin zingsang lama a don, nitaak lama a khaihkholh uh zute hi.
Khuai omna mun a tun uh ciangin khuai pen mei tawh kihal loin a pi teng khut tawh khatkhatin manin, ahih kei leh gua taitep tawh tepin that khin masa uh hi. Khuaipi teng a mat khit uh ciangin khuaibu pen a kua ahih leh to uh a, a pheng ahih leh phelkham uh hi. Khuaibu sungah a pheng dal sawm ciang bang pha thei hi. Tua khuaiphengte lak panin a hoih a limci pen leh a tak pen ciamteh uh hi. Tua banga ciaptehna a bawl khit uh ciangin khuainote tunga saphuaklai banga a pan dildel a paan pen dam takin hawkkhia uh hi. Khuaino zawngkhal khempeuh zong paikhia in, a etlawm lo khempeuh nul siang uh hi. Kum saanna ding khuaibu pen a kisia lo dingin kang takin lakhia uh a, naang lukhu sungah koih uh hi. Hih khuaibu lakhiapa pen tualteekpa in thuneihna a piakpa bek hi thei hi.
4. KHEEKLAH NI
Hih ni pen Khuado ni nihna 'Khelleh Ni' kici hi. Hih ni in khuai tawh ai kisanin, nitaakin annkuang sa kuang ki-uumkhawm leuleu hi.
Zingsang khuavak tuungin khuailate khuaibu tawh inn lam zuanin ciah uh a, khuasungah lut suak loin khawmualah kinga-in khuaibu pen taangpi taangta muh theih dingin singkung tungah koih uh hi. Khawmuala khuailate neek ding dawn ding khawsung pan nungakte in annphel tunsa leh zu va puak uh a, Khuailate in khawmualah khuazaangpi kim ngakna in la tuamtuam- khuai la, mualbawl la, khawmualpi late sa-in lamlam uh hi. Khuazaangpi a tun kim khit ciangin zu kitulh, ann kibaakin nuamsa mahmah uh hi. Tua khit ciangin Tualteekpa in khuaibu sangin khuasung lutpih uh hi.
4.1 Khuai Tawh Aisanna: Khawsung a tun ciangin khuaitawipa mah masa in khuaibu pen Tual biakna mun lam manawhin kipaipih leuleu hi. Tua muna a na ngak upate in, "Sanno na hih leh na kik in, miim leh sawmtaang na hih leh hong lut in," ci-in na kal’ uh a, tua leh khuaitawipa in, "Sanpi, sanno hi keng; miim leh sawmtaang hi'ng" ci-in tua banga thumvei a kikalh a kidawn khit uh ciangin lutsak pan uh hi. (Sanpi, sanno cih pen natpi, natneu cihna hi). Tual a lut khit uh ciangin vial khat kiimkotin hih bangin khuai la sa uh hi:
(A) Ngaltun e, ngalthen a, khuai aw e,
Ka lo paama khuai aw e, sim ngalthen, zo ngalthen,
(B)Nang in kum khua na theia kong dong e,
ningzu a ken dong, aisaa ken dong.
Tua khit ciangin khuaibu pen tualsuang tunga a kiciing mawngkung tungah koih uh hi. Khuaibu tungah khawlu lam, khawtaw lam giitin ciaptehna kibawl a, khuainote paan honsa in koih uh hi. Tua khuaibu pen numei naupang leh nupi naupaaite et kiphal lo hi. Nitaak lam ciangin Upate in khualbu veel uh a, khuaibu sunga khuainote in a a khuhna a paan a na lam kik uh leh miimbeem taang beem a lamlam hi, ci uhin kum kik ciangin ann kihau ding hi, ci-in ngaihsun uh hi. Khuano a si peuh a na om leh kum kik sungah a si a mang om ding hi hang, ci-in khuazaangmite mabaan ding hilkholhna in ngaihsun uh hi. Upate in khuaibu pen sia leh pha leh, mipi lungnop theihna dingin "Khuai Hoih Hi" ci-in pulak pong uh hi.
Ann haute in geelzu a kici pen a beel a beel hong pua-in kiluup zihziah hi. Hih zu pen mai kum cianga ann hauh na’ng phuisamsakna ahih manin a hau nuam peuhpeuhin zu guansa in hong tawi uh hi. Tualteekpa in zu teepin khua lam nga-in phih kawikawi hi. Tua khit ciangin zu pen taangpi taangta in teep thei pan hi. Khuangtumpa in mipite cim dong laampih, la a oihpih khit ciangin mipite a inn ciat uhah ann ne ding kikhen uh hi.
4.2 Geelzu: Geelzu pen taang sawm nih zu ahi hi. Khanglui hun lai-in ann khempeuh lak panin taang a minthangsak pen uh hi. Tuuk tun ciangin tangvalte in mi ann neih zah ciamteh uh a, khuado cianga neek dingin taang sawmnih nei ciang peuhmah geelzu luup dingin gaam pah uh hi. Taang sawmnih a nei lote zong peng(h) thei tuan loin, tangvalte lawh hoih bek khat bawlin, khawtaw panin dong to uh hi. Hun khat khit ciangin taang sawmnih a nei zo haksa ahih manin vaimiim sawmli a nei ciang zong geelzu kiluupsak hi.
5. KHUAISAAKTAN NI
Khuado a ni thumna hi in, ‘Khuaisaak Tan Ni’ a hih kei leh ‘Khuai-aih Ni’ zong kici hi. Hih ni kuamah a pua pial thei loin a sawm ciat uhah om khipkhep uh hi. Khuai pen vok tawh ahi zongin, kel tawh ahi zongin, ak tawh ahi zongin ki-ai thei hi. Kel tawh khuai a aite pen a sih khit uh ciangin a luang bawm ding thote khuai in hung hi ci-in ngaihsun uh ahih manin kel tawh khuai aih ding thupi ngaihsut mahmah uh hi. Nitaak lam ciangin nungak leh tangval lamtual mahah kisutuahin geelzu luupin, la sa in, lam lialiai leuleu uh hi. Hih ni in zong a sawm ciat uhah khuai-aihna sa kuang ann kuang uumkhawmin gualnuam mahmah uh hi.
6. ASIAN NI
Khuado tawpna ni pen ‘A Sian Ni’ kici hi. Mi khempeuh a utna tekah kihawh kiciah thei hi. Geelzu mah zeekcing zo pen ahih manin mipite lamtual mahah kisutuah kik uh a, gualnop nunung pen ni ci-in la sasa-in, lamlamin khat leh khat ki-aamin nuamsa mahmah uh hi. A beisa ni nih ni thum sunga gamtat gualnopzia teng lungsim sungah thaam denin nungak leh tangval lawm kitop, lawm kingaih neihkhiatna pawi bang suak a, aam mahmah uh ahih manin zu leh sa kicinna-ah zanhak kha lai zong om thei hi. Gualnuamin nuam kisa mahmah ta leh zu lah peeng ta, laamlaamna, la oihoihna, tanuk tatsuk tattohnate hangin ci leh sa lah gim ta ahih manin aam laipi mah innlam zuan tekin, Khuado pawi kikhinsan ta hi. Nungak leh tangval bek tham loh, mi kim adingin khuado pen kum khat tawntunga gualnop pen hun ahih manin khuado kaal ding kingaklah thei mahmah hi.
7. THUKHUPNA
Zomite Kumlui leh Kumthak Khenna, kum khat sung tawntung I sep I bawlnate-ah thupha hong guan I biak Pasian kiangah lungdam kohna, mailam ading Thupha ngetna, Siatna hong tun thei Dawi leh Kaute tawh I kipelh na’ng leh eimah-mahah I hoih lohnate tek pana i kisiansuahna ding hun thupi ‘Khuado Pawi’ bawl pen Khristian ngeina leh Pasian deihna tawh kikingkalh lawmlawm lo cih I phawk thak ding deih huai mahmah hi.
Khangthakte in Khuado pawi I zat ciangin, I pu I pate in i khanglui hun lai leh i Zo ngeina tawh kituaka a zat danun kizang thei nawn lo hi. I theih ding thupi-a ka ngaihsun pen Khuado Pawi I zat ciangin Khuado Pawi ‘ a khiatna leh a deihna ngaihsunin, tua leh i khristian biakna leh tuhun tawh kituakin leh I omna mun tek tawh kituakin I zat ding kisam sa ing. Tuhun ciangin Zomite leitung mun tuamtuamah ki-om ta a, ‘Ngeina kician neite - Minam kician’ a hih mah bangin I omna tekah I Zopawite khahsuah loin keemcing in, Zuunin, I thupi bawl ding kisam hi.
Laibu Etkaakte:
1. Ciimnuai Magazine 1994, Yangon
2. Guite Khang Thu, Kalemyo, 1986
3. Khanglui Ngeina, Aizawl, 1999.
4. Zolai Simbu Kum Sawmgiat Cinna, Lamka, 1993.
5. Zolai Sim Bu (Class IV ), Tedim, 1997.
6. Zolawkta Oct. 1999 Issue, Aizawl
WRITTEN BY J. THANG LIAN PAU
Friday, 11 October 2013
..."" CI ""..
1. Aktui sualtung na kitapsak khak aleh ci sawh sukziau leteh, ninluahna tawh kiluak thei ziau hi.
2. Beldap ( puansia nin) citui ah diah leng siang
3. Tau kawm Sabuai kawm khawng miksi a omleh, ci theh leng bei lian.
4. Ngasa lip kheuk hak nasak leh citui ah diah phot in.
5. Anteh hing a vul loh nading in ci kitheh hi.
6. Aktui sia leh sialo na theih nopleh, citui a diah leteh atum te a hoih, a laamte hoihlo.
7. Aktui khaang ( kitam dek) te nahuan teh cikhak leteh aktui sungate pusuak nawnlo .
8. Hanawtna thak na zat ma in citui ah diah leteh to mahmah hi.
9. Tuikhal ( Zikhe ) a tuiloh nading in ci kitheh hi.
&&&&&&&&&&&&&&&&&
KHUAK Etkakna ( Numei & Pasal)
1. Nasep ( Tasking)
Numei ten thakhatthu in na tampi semkhawm thei. ( multi process)
Gtn: Anhuan kawm phone kiho in TV nangawn enkawm thei.
Pasal ten thakhatthu in na khatval semkhawm theilo. ( Single Process)
TV enkawm in Phone kiho nangawn thuahkawm theilo hi.
2. Kampau ( Language)
Numei ten Pasalte sangin pau namdangte theibaih zaw hi.
Gtn: Kum 3 apha pan numeino khatin kum 3 mah apha Pasalno khat sangin a zah 3 in kammal ( vocabulary) thei kici hi
3. Kantel theihna ( Analytical skill)
Hih tawh kisai ah Pasal ta hoih zaw hi.
Gtn: Gamlim khawng en leng pasal te in numeite sang telsiam thei zaw.
4. Khuak manlang ( Analytical speed)
Numeite sang in Pasalte a khuak uh manlang zaw.
Gtn: Mawtaw hawl amai a nakhat apelhvat nuam / mawtaw dangkhat tawh kituak vat cih hileh a speed bangzah khiam ding banghun ah bangtan hek ding cihte Pasal in nawhtakin tuat thei in numei ten tuatthei LO.
5. Zuauphuah ( Lying)
Maitang kimu a kikhem lampangah Pasalte'n numeite pha ngiatlo ci hi.
** Pasalte'n zuau aphuah teh a kam bek ( 100%) zang,.
**Numeite'n zuau aphuah uhteh amaipuak (70%), a khut akhe pan (20%), a kam in (10%) ci eileh.
Kizawh tuah kei ei.
6. Thuhaksa tuahciang ( Sloving Ploblems)
Pasalte in thu haksa tampi a tuah ciangin, deihtak ngaihsun in a khuaksung ah khen dimdiam phot hi. Tuakhit teh abanban in zomto hi.
Numeiten ahih leh tuadanin khenbawl theilo ahihmanin acih nading theilohi. Mikhat tungah a lungkim zah in suahkhia dikdek khinpeuh leh ihmu san hithiat theilel uh hi.
7. Lunggulhna ( What they want)
Pasalte in sensan na, Gualzawhna, leh nasep lianpipite lunggulh uh a, numeite'n lawmgual sung vengsung innkuansung thubekmah lunggulh penin nei uh hi.
8. Lungkimlohna ( Unhappiness)
Numei te innpan lungkim melkei leh a nasep uh kin nawnlo a, Pasal te anasep napan lungkim lohna neileh a inn sungvai kin nawnlo hi.
9.Kammal ( Speech)
Pasal te in a hiamlam mah zang ciatciat a, numei te'n a lehlam tawh gawithei hi.
10. Lungsim keplahna ( Emotion)
Numei te thungaihsunlo in kam tampi pau thei uh a pasal te'n thu ngaihsun lo in na tampi sem thei hi.
Wednesday, 9 October 2013
Android Phone Code
1. IMEI number = dial *#06#
2. Phone information and Battery = *#*#4636#*#*
3. System Dump mode = *#9900#
4. Backlight/Vibration test = *#*#0842#*#*
5. USB logging control = *#872564#
6. Information of Hardware/Software = *#12580*369#
7. Wireless LAN tests = *#*#232339#*#*
8. Delete Everything on phone = *2767*3855#
9. test the Touchscreen = *#*#2664#*#*
10.Immediate backup of media files = *#*#34971539#*#*
INTERNET ERROR CODES
General knowledge for all
Error 400 - Bad request.
Error 401 - unauthorized request.
Error 403 - forbidden.
Error 404 - Not found.
Error 500 -Internal error.
Error 501 - Not Implemented
Error 502 - Bad Gateway
Error 503 -Service unavailable.
Error 504 - Gateway Time-Out
Error 505 - HTTP Version not supported(or) DNS Lookup Fail(or) unknown host
Error 500-599 - Server Errors.
Error 400 - Bad request.
Error 401 - unauthorized request.
Error 403 - forbidden.
Error 404 - Not found.
Error 500 -Internal error.
Error 501 - Not Implemented
Error 502 - Bad Gateway
Error 503 -Service unavailable.
Error 504 - Gateway Time-Out
Error 505 - HTTP Version not supported(or) DNS Lookup Fail(or) unknown host
Error 500-599 - Server Errors.
Laisiangtho tawh kisai theihhuai pawlkhat
Mangkangte Thomas Hartwell Horne (1780-1862) in Laisiangtho kum tampi sung nasim simin na en phapha hi. Laisiangtho buppi ah, a tang (verse), kammal (word), laimal (letter) te kum 17 sung bang nasimin na ciamteh toto hi.
Ama’ ciaptehna ah,
Laimal (letter) -3566480
Kammal (word) -773693
A tang (verses) -31102
A lian (chapters) -1189
Laisiangtho buppi -66
A saupen chapter - Late 119
A tompen chapter -Late 117
Laisiangtho buppi ah a laizang pen - Late 118:8
Laisiangtho sungah min sau pen Isaiah 8:1 (Mahershalalhashbaz)
‘And’ cih kammal -46277 vei
‘Lord’ cih kammal- -1855 vei
Isaiah 37 le IIKing 19 na kibang
Laisiangtho buppi ah a tang (verse) sau pen Esther 8:9
Laisiangtho buppi ah a tang (verse) tom pen John 11:35
A kigelh dan a hoih pen (the finest piece of reading) Acts 26
Esther Laisiangtho sungah Pasian (God) khat vei zong kihel lo hi.
Theihna, siamna (knowledge), pilna (wisdom), sianthona
(Holiness) le itna ngaihna (love) thute bek kihel.
( Thupha puak Lom (38) Hawm (7) pan kitei hi.
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
NA CIL LUM TAWH VALH IN
Dr. Sian Za Kham, M.B.,B.S., D.A., M.A.
( Thupha puak Lom 38, Hawm 7 na pan ki teisawn hi)
THU PATNA:
Nidang hunlaite-in, i pu/pate-in, a tu/tate uh thu ahilh uh teh, hih kammal, “Na hehna khat uh a om ciangin, pau se lo-in, NA CIL LUM TAWH VALH IN,” na ci uh hi. Ka neu lai hunin ka nu in hih kammal a pau mun lam ka tam theih hi. A khiatna pen thupi gige hi: MI MAWHNA NA MAISAK IN, cihna hi a, i Laisiangtho tawh kituak mahmah hi. A masa pen in, CIL (Mangpau in: Sputum, Spittle,Saliva) i cih pen mihing, ganhing ta dingin, pumpi ading athupi nakhat hi a, banga kimang hiam cih a theih huai thu khat ahih manin hih lai ah kikup ding in kong teel hi. Mihing ta dingin zatui ci leng kikhiallo ding hi. Ahi zongin gul a dingin GU hi mawk a, gul in mi a tuk teh a ha peh na maa ah, a cil (GU) lut a, sihna piang sak thei hi.
MIHING TE CIL KOI PAN PIANG A, BANG A KIMANG HIAM,CIH THU GEN NI.
Mihing upa khat in ni khat in CIL thol thum (1.5Lit.) a kam sung pan a piang nei hi. Hih CIL pen koi pan ong piang hiam cih leh: Gland ki-ci ei pau in om lo, Kawl pau in (A CEIH) ki-ci sabawk namkhat a hi, i bil ziat leh vei nuai ah om (PAROTID GLAND), i biang lang khat tuak ah om (SUBMAXILIARY GLAND) leh i lei nuai a om (SUBLINGUAL GLAND) te panin i CIL ong phul khia hi.
CIL I CIH BANG A KIMANG.
(I) CIL sung a om Dat nam khat ‘SALIVARY AMYLASE’ om a, tua in si leh sa a pian na ding angawi hat sak hi. Tua bek thamlo-in an valhnop na dingin tui suak sak hi.
(2) I kam sung leh i leite a keu loh nangin nel sak den a hih man
in, kampauna huh hi.
(3) Kam sung leh hate siangtho sak hi.
(4) Zatuinam khat cileng kikhial lo kha ding hi; bang hang hiam cih leh, i khut i khe khat liam sak kha leng, CIL kiphih leh noptuam hi.
Hih thu tawh kizom in, Laisiangtho Jn. 9:6,7 na ah Topa Jesuh in mittawpa khat akizom in, Laisiangtho Jn. 9:6,7 na ah Topa Jesuh in mittawpa khat a damsakna ah, a cil sia-in buannawi bawl a, a mipa mit ah tua buannawi a nuhkawmin, Siloam Bual-ah na mai va phiat in, ci-in a sawl hi. Tua ahih manin mittawpa zong va pai-in a mai va phiat a, khua mu thei sa in hong paikik hi.Hih thu i ngaihsut teh, Topa Jesuh in buannawi a bawlna ah, tui zang lo-in a cil azat pen in CIL a thupit zia ong lak hi.
CIL PEN SIAT KHIAT DING SANG IN VALH DING HI ZAW HI.
Mipil gamah kua man a CIL uh mot siat lo uh hi. CIL asiat nop luat uh leh mi muh lohna mun ah vasia uh a, tua bang mun ah om kei leh zong mainul ahi zongin muknul laite khat peuhpeuh tawh akam humin sia khia khiankhian uh hi. Mi mai a CIL siakhia zuaizuaite pen kua man mipil in mu lo hi
“CIL TAWH KI ZOM IN HI BANG PAUNAK IN NEI HI:
“THAL LAM CIL SIAT EITUNG ONG TU”
Hih PAUNAK pen a cihnopna kithei tekin ka um hi. A hi zongin khangnote a tel lo khat a om khak leh, a cihnop na hiah gen leng:Ahoihlo na khat peuh i bawl leh ei man thuak kik hi hang,” cih na hi. Hih tawh kisai in genteh ding tampi om ding hi. Hiah gentehna khat pulak pak leng,“Hamsia bebek apau den mikhat kampau pen a thuak ding kua mah a om loh teh tua a pau nu/pa tungah ki leh kik a,aman a buk-a-bek-in leh thuak hi, ci-in hun khat lai-in pastor minthang khat thuhilhna kaza kha hi.
CIL LUM KI PAIH,
Hih kam zong i zak zelzel kam khat hi cih hiah pulak nuam ing. A cihnop na ah, khat leh khat kitawng, cih na hi. Hih munah, khanglui nupite tung pan kiza mun pha deuh hi. Teek leh mo kikal ah kilungkimlohna khat, kihawmthawhna khat a om ciang in, mitunga, agenkik uh teh, “Tek leh mo cil lum, ki paih uh,” cih bangin kigen hi. A mote tawh kisia ngeilo, kiho thei kim cih bang agenkik uh teh, “Ka mote khat beek tawh cillum kipaih ngei keng,” cih bangin nute in gen uh hi.
CIL PHUL,
cih kam zong kizang mun hi. Agim namtui a hi a, muhna pen duhna lungsim i neih khak ciangin, i cil phul thei hi. Gentehna in, i gei-ah mikhat peuh in TAM-PA-YA gah khat ong ne leh i lungsim in tua singgah thuk a phawk ciangin i cil ong phul sak hi.Hih bangin muhna ah gim zakna le ngaihsut na pan a cil ong phul na te pen ‘CONDITIONED REFLEX ki-ci hi.
Tu in i thulu a hi, “NA CIL LUM TAWH VALH IN” cih tawh kizomin kikum leng:
MI DANG TE IN EI TUNG AH ONG KHIAL, ONG GENSIAT KHAK LEH, ONG KO GAWP KHAK, ONG SIM MAWH KHAK LEH, kam tawh thuk kik lo in, tua tang in I CIL TAWH VALH SUK lel le hang i thuh kik sangin nakpitak hoih zaw a, mi mawhna a mai sak i hi pah hi. Khanglui mi i pu/pate in hih kammal thu kihilhna in na zang uh hi. A mau hun laite-in TAPIDAW cih bang om nai lo, zakha nailo uh hi. A hih hangin hih bang thu kihilhna a neih pen uh Laisiangtho tawh kikaih mahmah hi.
Rom, 12:19 Lawmte aw, na hehna uh kuama tungah thukkik kei unla, Pasian thuhkik dingin koih lel un. ...
Tu hun ciangin kuamah Lawki i gamsungah om nawnlo na pi, pau leh haam, gamtat luhek, nek leh dawnte ah nidang lai hun sangin a vet zaw, a uang zaw peuhin ki om thei lai mawk hi, cih i thei tek hi.
Hih banga i om nawn loh nang, thungen in i CIL a hoih lam a i zat nang in hih lai a sim kha a kua mah peuh ong hanthawn ing.
By
Dr. Sian Za Kham,
M.B.,B.S., D.A., M.A.
( Thupha Puak Lom (38) Hawm (7) napan a kitei sawn hi.
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
( Thupha puak Lom 38, Hawm 7 na pan ki teisawn hi)
THU PATNA:
Nidang hunlaite-in, i pu/pate-in, a tu/tate uh thu ahilh uh teh, hih kammal, “Na hehna khat uh a om ciangin, pau se lo-in, NA CIL LUM TAWH VALH IN,” na ci uh hi. Ka neu lai hunin ka nu in hih kammal a pau mun lam ka tam theih hi. A khiatna pen thupi gige hi: MI MAWHNA NA MAISAK IN, cihna hi a, i Laisiangtho tawh kituak mahmah hi. A masa pen in, CIL (Mangpau in: Sputum, Spittle,Saliva) i cih pen mihing, ganhing ta dingin, pumpi ading athupi nakhat hi a, banga kimang hiam cih a theih huai thu khat ahih manin hih lai ah kikup ding in kong teel hi. Mihing ta dingin zatui ci leng kikhiallo ding hi. Ahi zongin gul a dingin GU hi mawk a, gul in mi a tuk teh a ha peh na maa ah, a cil (GU) lut a, sihna piang sak thei hi.
MIHING TE CIL KOI PAN PIANG A, BANG A KIMANG HIAM,CIH THU GEN NI.
Mihing upa khat in ni khat in CIL thol thum (1.5Lit.) a kam sung pan a piang nei hi. Hih CIL pen koi pan ong piang hiam cih leh: Gland ki-ci ei pau in om lo, Kawl pau in (A CEIH) ki-ci sabawk namkhat a hi, i bil ziat leh vei nuai ah om (PAROTID GLAND), i biang lang khat tuak ah om (SUBMAXILIARY GLAND) leh i lei nuai a om (SUBLINGUAL GLAND) te panin i CIL ong phul khia hi.
CIL I CIH BANG A KIMANG.
(I) CIL sung a om Dat nam khat ‘SALIVARY AMYLASE’ om a, tua in si leh sa a pian na ding angawi hat sak hi. Tua bek thamlo-in an valhnop na dingin tui suak sak hi.
(2) I kam sung leh i leite a keu loh nangin nel sak den a hih man
in, kampauna huh hi.
(3) Kam sung leh hate siangtho sak hi.
(4) Zatuinam khat cileng kikhial lo kha ding hi; bang hang hiam cih leh, i khut i khe khat liam sak kha leng, CIL kiphih leh noptuam hi.
Hih thu tawh kizom in, Laisiangtho Jn. 9:6,7 na ah Topa Jesuh in mittawpa khat akizom in, Laisiangtho Jn. 9:6,7 na ah Topa Jesuh in mittawpa khat a damsakna ah, a cil sia-in buannawi bawl a, a mipa mit ah tua buannawi a nuhkawmin, Siloam Bual-ah na mai va phiat in, ci-in a sawl hi. Tua ahih manin mittawpa zong va pai-in a mai va phiat a, khua mu thei sa in hong paikik hi.Hih thu i ngaihsut teh, Topa Jesuh in buannawi a bawlna ah, tui zang lo-in a cil azat pen in CIL a thupit zia ong lak hi.
CIL PEN SIAT KHIAT DING SANG IN VALH DING HI ZAW HI.
Mipil gamah kua man a CIL uh mot siat lo uh hi. CIL asiat nop luat uh leh mi muh lohna mun ah vasia uh a, tua bang mun ah om kei leh zong mainul ahi zongin muknul laite khat peuhpeuh tawh akam humin sia khia khiankhian uh hi. Mi mai a CIL siakhia zuaizuaite pen kua man mipil in mu lo hi
“CIL TAWH KI ZOM IN HI BANG PAUNAK IN NEI HI:
“THAL LAM CIL SIAT EITUNG ONG TU”
Hih PAUNAK pen a cihnopna kithei tekin ka um hi. A hi zongin khangnote a tel lo khat a om khak leh, a cihnop na hiah gen leng:Ahoihlo na khat peuh i bawl leh ei man thuak kik hi hang,” cih na hi. Hih tawh kisai in genteh ding tampi om ding hi. Hiah gentehna khat pulak pak leng,“Hamsia bebek apau den mikhat kampau pen a thuak ding kua mah a om loh teh tua a pau nu/pa tungah ki leh kik a,aman a buk-a-bek-in leh thuak hi, ci-in hun khat lai-in pastor minthang khat thuhilhna kaza kha hi.
CIL LUM KI PAIH,
Hih kam zong i zak zelzel kam khat hi cih hiah pulak nuam ing. A cihnop na ah, khat leh khat kitawng, cih na hi. Hih munah, khanglui nupite tung pan kiza mun pha deuh hi. Teek leh mo kikal ah kilungkimlohna khat, kihawmthawhna khat a om ciang in, mitunga, agenkik uh teh, “Tek leh mo cil lum, ki paih uh,” cih bangin kigen hi. A mote tawh kisia ngeilo, kiho thei kim cih bang agenkik uh teh, “Ka mote khat beek tawh cillum kipaih ngei keng,” cih bangin nute in gen uh hi.
CIL PHUL,
cih kam zong kizang mun hi. Agim namtui a hi a, muhna pen duhna lungsim i neih khak ciangin, i cil phul thei hi. Gentehna in, i gei-ah mikhat peuh in TAM-PA-YA gah khat ong ne leh i lungsim in tua singgah thuk a phawk ciangin i cil ong phul sak hi.Hih bangin muhna ah gim zakna le ngaihsut na pan a cil ong phul na te pen ‘CONDITIONED REFLEX ki-ci hi.
Tu in i thulu a hi, “NA CIL LUM TAWH VALH IN” cih tawh kizomin kikum leng:
MI DANG TE IN EI TUNG AH ONG KHIAL, ONG GENSIAT KHAK LEH, ONG KO GAWP KHAK, ONG SIM MAWH KHAK LEH, kam tawh thuk kik lo in, tua tang in I CIL TAWH VALH SUK lel le hang i thuh kik sangin nakpitak hoih zaw a, mi mawhna a mai sak i hi pah hi. Khanglui mi i pu/pate in hih kammal thu kihilhna in na zang uh hi. A mau hun laite-in TAPIDAW cih bang om nai lo, zakha nailo uh hi. A hih hangin hih bang thu kihilhna a neih pen uh Laisiangtho tawh kikaih mahmah hi.
Rom, 12:19 Lawmte aw, na hehna uh kuama tungah thukkik kei unla, Pasian thuhkik dingin koih lel un. ...
Tu hun ciangin kuamah Lawki i gamsungah om nawnlo na pi, pau leh haam, gamtat luhek, nek leh dawnte ah nidang lai hun sangin a vet zaw, a uang zaw peuhin ki om thei lai mawk hi, cih i thei tek hi.
Hih banga i om nawn loh nang, thungen in i CIL a hoih lam a i zat nang in hih lai a sim kha a kua mah peuh ong hanthawn ing.
By
Dr. Sian Za Kham,
M.B.,B.S., D.A., M.A.
( Thupha Puak Lom (38) Hawm (7) napan a kitei sawn hi.
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
Tuesday, 8 October 2013
Subscribe to:
Comments (Atom)
















.jpg)









.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)